Coração moçambicana

Ούτε 24 ώρες δεν έχουν περάσει καλά καλά από την επιστροφή μας από τη Μοζαμβίκη. Προσπαθώ να βάλω τις εικόνες και τα συναισθήματα σε λόγια και μάλλον είναι το πιο δύσκολο πράγμα που έχω κληθεί να κάνω στη ζωή μου. 

Φύγαμε για τη Μοζαμβίκη με σκοπό να ακούσουμε τις φωνές των γυναικών της πανέμορφης αυτής χώρας και να τις κάνουμε ακόμα πιο ηχηρές. Να δούμε τι σημαίνει να συντηρείς όλη σου τη ζωή τα 5,6,7 παιδιά σου με ένα χωραφάκι 500 μέτρων και κάποια στιγμή Κάποιος ή Εκείνος να έρχονται να στην πάρουν με το έτσι θέλω. 

Μείναμε 5 μέρες σε ένα χωριό που λέγεται Taninga. 

Εκατομμύρια ευθύνες για το πλιάτσικο στη Μοζαμβίκη: από τη μία η διεφθαρμένη κυβέρνηση η οποία αυγατίζει τους λογαριασμούς των στελεχών της παρέχοντας διευκολύνσεις στα ξένα συμφέροντα – από την άλλη οι ξένες εταιρίες που έχουν κατακλύσει τη χώρα, εκμεταλλεύονται το πουλημένο καθεστώς και δεν ρωτούν τις ερωτήσεις που δεν βολεύουν. Άλλωστε το κέρδος είναι πάνω από όλα. Τι σημασία έχει αν κάποιος έχασε τη γη του και δεν θα αποζημιωθεί ποτέ (κάποιος άγνωστος ασήμαντος είναι άλλωστε), τι σημασία έχει αν οι εργάτες στα νεοαποκτηθέντα χωράφια τους πληρώνονται 75 Meticais τη μέρα (δηλαδή λιγότερο από 2 Ευρώ) χωρίς εξοπλισμό, χωρίς παροχές; Το κέρδος πάνω από όλα. Μικρή επένδυση, μεγάλες απολαβές. Και φυσικά καμία πληρωμή των νόμιμων φόρων. 

Ακούσαμε την αρχηγό ενός τοπικού συνεταιρισμού που υποστηρίζεται από την ActionAid να μας περιγράφει πώς έχασαν τη γη τους όταν κάποια μέρα ξένα συμφέροντα ήρθαν να κλέψουν το βιος τους. Συσπειρώθηκαν, φώναξαν, διεκδίκησαν και κέρδισαν. Και όταν προσπάθησαν άλλοι ξανά, απέτυχαν. Σκεκόταν όρθια, αγέρωχη, σήκωνε τη γροθιά της στον ουρανό και φώναζε συνθήματα που επαναλάμβαναν και οι υπόλοιπες: “θα πολεμήσουμε”, “ναι, θα πολεμήσουμε”. Πόση δύναμη σε αυτή τη γροθιά…

Ακούσαμε και την “άλλη” πλευρά. Πήγαμε στα γραφεία μεγάλης πολυεθνικής εταιρίας παραγωγής ζάχαρης – Νοτιοαφρικανικών και κατ’ επέκταση Αγγλικών συμφερόντων. Εκείνοι δεν μας περίμεναν. Με εξαιρετική μαεστρία το τοπικό γραφείο της ActionAid είχε κανονίσει τη συνάντηση λεγόντάς τους ότι ερχόμαστε με ερωτήσεις για την παραγωγή και την επεξεργασία ζαχαροκάλαμου. Ναι καλά…. Μετά το πρώτο 10λεπτο ο λευκός, Νοτιοαφρικάνος Διευθυντής Παραγωγής της εταιρίας είχε ήδη αρχίσει να καταλαβαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά. Στην ώρα είχε ιδρώσει. Τον ρωτούσαμε συνεχόμενα και με διάφορους τρόπους αν η εταιρία του κλέβει τη γη των φτωχών. Φυσικά και το αρνήθηκε, αν και υπάρχουν ήδη στοιχεία από έρευνα που έχει κάνει η ActionAid που αποδεικνύουν το αντίθετο. Όταν τελείωσε η συνάντηση αυτή ακολούθησε και άλλη, “off the record”. Μας είπε ότι αν δημοσιοποιήσουμε κάτι σχετικό θα χάσουν τη δουλειά τους. Μαζί με τον Διευθυντή Προσωπικού προσπαθούσαν να μας πείσουν πόσο καλοί πολίτες της Μοζαμβίκης είναι. Έχτισαν λέει ένα κέντρο υγείας και κάτι σχολεία μέσω του προγράμματος Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης τους. Πφφφφ…. Τα γκρέμια τους μέχρι και οι ντόπιοι τα σνομπάρουν. Και όταν τους ρωτήσαμε αν αρπάζουν τη γη των φτωχών η απάντησή τους απλή: “no comment”. 

Ζήσαμε όμως και μαζί με τους ανθρώπους της Taninga. Μας άνοιξαν τις καλύβες τους, μας υποδέχτηκαν με χορούς, μοιράστηκαν μαζί μας το λιγοστό τους φαγητό. Το μεγαλύτερο μάθημα που παίρνω από την Αφρική είναι το πώς καταφέρνουν οι άνθρωποι εκεί με τα λίγα, με το τίποτα, να είναι πιο ευτυχισμένοι από εμάς. Να ζουν για την κάθε μέρα, για την κάθε στιγμή. Η μάχη για την επιβίωση είναι τόσο ισχυρή που αν καταφέρεις να εξασφαλίσεις λίγο φαγητό και λίγο νερό είσαι βασιλιάς. Απλά πράγματα. Ενώ εμείς εδώ αναλωνόμαστε στο να βάζουμε στόχους, να ζούμε για τη Μεγάλη Στιγμή των επόμενων 6 μηνών, το επόμενο σπίτι που θα πάρουμε σε 3 χρόνια ή το καλύτερο κινητό που θα βγει σε κάτι μήνες από τώρα. Και εν τω μεταξύ η ζωή χάνεται… 

Σε αυτό το ταξίδι όμως κατάλαβα και κάτι ακόμα. Ζήσαμε 5 μέρες στο χωριό. Περπατούσαμε στα δρομάκια του και χαιρετούσαμε τους γείτονες και μας χαιρετούσαν κι αυτοί. Μιλήσαμε με τους οικοδεσπότες μας, μάθαμε τα όνειρά τους (να βάλω κάποια μέρα νερό, να έχω ένα τραπέζι να βάζω τα πιάτα επάνω και όχι στο χώμα), μάθαμε τις ιστορίες τους. Και μέσα σε 5 μόνο μέρες γίναμε ένα. Η μαγεία της αλληλεγγύης είναι αυτή. Γνωρίσαμε τόσο καλά τις γυναίκες που έζησα στο πετσί μου αυτό που γνώριζα αλλά δεν είχα ζήσει ξανά. Η σημαντική διαφορά μας δεν είναι μόνο ότι εκείνες δεν έχουν τίποτα από αυτά που εμείς θεωρούμε αυτονόητα. Αυτό που τους λείπει και δεν αναπληρώνεται με τίποτα είναι η αγάπη. Ένα κορίτσι που μεγαλώνει στην Αφρική δεν έχει αξία. Μάλλον δεν θα πάει σχολείο, θα κάνει όλες τις δουλειές του σπιτιού, θα μεγαλώσει τα μικρότερα αδέρφια της. Θα γίνει κοπέλα και κάποιος από το χωριό θα την ποθήσει. Δεν θα την αγαπήσει, θα τη δει μάλλον ως μηχανή αναπαραγωγής. Θα την παντρευτεί, θα της κάνει παιδιά (πολλά), εκείνη θα γίνει μάνα, γιαγιά και θα πεθάνει και κανείς στη ζωή της δεν θα της έχει πει ποτέ αυτό που αναζητούμε εμείς κάθε λεπτό της ημέρας μας: “Σ’ αγαπώ”. Κανείς δεν θα την έχει αγγίξει με αγάπη, κανείς δεν θα της δώσει να καταλάβει πόσο ξεχωριστή είναι. Θεέ μου πως να ζήσεις χωρίς αγάπη;

Την τελευταία μέρα του αποχωρισμού κλαίγαμε όλοι. Εθελοντές και ντόπιοι. Μας ξεπροβόδιζαν με τραγούδια και μάτια γεμάτα δάκρυα. Γιατί μέσα σε 5 μόνο μέρες είχαμε καταφέρει να αγαπηθούμε. Άγνωστοι άνθρωποι αγάπησαν τις γυναίκες της Taninga για το θάρρος τους, το γέλιο τους, το χορό τους, τη δύναμη και την αξιοπρέπειά τους. Και αυτό, για μένα, είναι μάθημα ζωής.

Γύρισα πίσω στην πόλη που έχω γεννηθεί και μεγαλώσει και όμως αισθάνομαι πιο ξένη από ποτέ. Γκρίνια από τον γείτονα, θλιμμένα πρόσωπα στο δρόμο. Κλείνω τα μάτια και βλέπω το τρανταχτό γέλιο της Elmerida όταν της χαρίσαμε 3 καπουλάνας (παρεό) ευτελούς αξίας. Κλείνω τα μάτια και νοιώθω το τελευταίο ηλιοβασίλεμα πάνω από το Maputo, εκεί που όλοι οι Έλληνες της αποστολής αγκαλιαστήκαμε σφιχτά, γείραμε στον ώμο του διπλανού μας και νοιώσαμε σπίτι μας. 

Γι’ αυτό το casa moçambicana δεν θα σταματήσουμε ποτέ να δίνουμε τη δική μας μάχη…

Φωτογραφίες: Νάταλι Βαλάκη